Een robot als baas

[LuxSat]

Een robot die als leidinggevende gaat vertellen wat je moet doen, het kan in de toekomst zomaar gebeuren.
Maar ga je er ook naar luisteren? Volgens nieuw onderzoek wel, maar minder goed dan naar een menselijke chef.
Poolse wetenschappers deden onderzoek naar de rol van een robot als baas op het werk. En inderdaad: robots kunnen gehoorzaamheid afdwingen, maar zijn daarin niet zo goed als mensen. Dat ligt niet aan de kwaliteiten van de robotchef, maar aan werknemers, die een robot toch nét iets minder serieus nemen. We zijn over het algemeen minder gehoorzaam en werken ook minder efficiënt onder toezicht van een robot.
Nu zullen robots zomaar niet je chef worden, al is het alleen maar omdat mensen maar wat graag zelf de baas willen spelen. Toch is het iets waar werkgevers wel over na moeten denken als ze robots in de werkomgeving willen implementeren. “Ze hebben minder autoriteit dan echte mensen, we hebben minder vertrouwen in robots en voelen weerstand tegen het opvolgen van hun bevelen”, vertelt onderzoeker Konrad Maj van de Poolse SWPS University.
Autoritaire rol
De opkomst van AI en robotica leidt ertoe dat we robots steeds vaker zien in rollen met behoorlijk wat autoriteit, denk aan de zorg, het onderwijs of zelfs de wetshandhaving. Maar dat ze die rol krijgen, wil nog niet zeggen dat wij als samenleving robots ook accepteren als figuren met autoriteit. “We hebben aangetoond dat mensen behoorlijk gehoorzaam kunnen zijn aan humanoïde robots die de baas zijn, maar wel minder dan aan echte mensen”, aldus Maj. “Het experiment heeft aangetoond, dat mensen minder gemotiveerd zijn als machines toezicht houden op hun werk. In onze onderzoeken voerden deelnemers hun toegewezen taken langzamer en minder effectief uit onder toezicht van een robot. Dit betekent dat automatisering niet noodzakelijkerwijs de efficiëntie verhoogt als het vanuit psychologisch oogpunt niet goed uitgevoerd wordt”, meent Maj.
Pepper de robotbaas
Voor het onderzoek werden deelnemers willekeurig ingedeeld in twee groepen: bij de ene groep was er een menselijke onderzoeksleider, bij de andere was de Pepper-robot de baas. De opdracht was om de extensies van computerbestanden te veranderen. Als een deelnemer tekenen van tegenzin vertoonde om door te gaan – hij nam bijvoorbeeld een pauze van meer dan 10 seconden – dan moedigde de robot of de menselijke leider hem verbaal aan. De motiverende teksten van de robot waren duidelijk minder effectief. De gemiddelde tijd om de extensie van een bestand te wijzigen was onder menselijk toezicht namelijk maar 23 seconden, terwijl die bij de deelnemers die onder toezicht van een robot stonden, opliep tot 82 seconden. Het gemiddelde aantal gewijzigde bestanden onder de menselijke chef was 355. Onder de robotbaas was dit met 224 bestanden bijna 37 procent minder.
Hoe menselijker, hoe beter
Maar of een robotbaas goed werkt, hangt ook af van hoe die eruitziet. Studies tonen aan dat antropomorfe kenmerken van robots ervoor zorgen dat we er meer vertrouwen in hebben en gehoorzamer zijn. Robots die meer op mensen lijken worden als competenter en betrouwbaarder beschouwd. Maar er is een keerzijde: te veel vermenselijking van een machine kan leiden tot het uncanny valley-effect.
Het uncanny valley-effect
De griezelvallei (uncanny valley) is een idee waarmee duidelijk wordt gemaakt dat we op een zeker moment een afkeer krijgen van een menselijk uitziende robot als hij te veel (maar net niet) op een echt mens gaat lijken.
Als een machine duidelijk menselijke kenmerken heeft, maar toch verschillende onvolkomenheden vertoont, veroorzaakt dit een cognitief conflict: we weten niet hoe we ermee om moeten gaan en hoe we ons moeten gedragen. Er is ook een conflict van emoties: van de ene kant zijn we gefascineerd en hebben we bewondering voor wat de robot allemaal kan. Van de andere kant vinden we het maar eng en willen we er niet te veel mee te maken hebben. Ook is er een evolutionaire verklaring. Mensen zijn geprogrammeerd om verschillende bedreigingen en ziektes te vermijden. Als een robot zich voordoet als een mens, maar daar nog steeds niet perfect in is, kan hij een bedreiging lijken, omdat hij lijkt op iemand die ziek of gestoord is.
Robot is leuker
Het is dus een precaire balans, want van de andere kant vergemakkelijken menselijke eigenschappen bij een robot de samenwerking met de machine. We zijn immers gewend om met mensen te werken. Een robot die eruitziet als een mens en communiceert als een mens is voor ons eenvoudigweg makkelijker te gebruiken. Maar ook dit heeft weer een keerzijde: als we robots maken die erg op mensen lijken, vervagen de grenzen.
We zullen op den duur vrienden worden met robots. Je merkt nu al dat mensen met ChatGPT kletsen alsof het een goede vriend is. Dat kan natuurlijk nog veel verder gaan. Wie weet, trouwen mensen in de toekomst wel met hun lievelingsrobot. Op de lange termijn kunnen humanoïde robots echter ook een kloof creëren tussen mensen, vrezen de onderzoekers. “Mensen onderling krijgen last van misverstanden en onbegrip, omdat ze gewend raken aan de robot die perfect is aangepast aan hun behoeften en voorkeuren. Mensen zijn veel minder goed op elkaar afgestemd”, besluit Maj.

Bronmateriaal
"Comparing obedience and efficiency in tedious task performance under human and humanoid robot supervision" - Cognition Technology & Work